Μονες και Ναοι

Τα μοναστήρια, οι ναοί και γενικότερα τα προσκυνήματα που υπάρχουν στον Όλυμπο παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο για τους απλούς επισκέπτες όσο και για τους πιστούς και τους προσκυνητές που ενδιαφέρονται να περιηγηθούν στα θρησκευτικά αξιοθέατα της περιοχής, ορισμένα από τα οποία χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα. Κάθε επισκέπτης αντιλαμβάνεται ότι βρίσκεται σε έναν ιδιαίτερο τόπο με παράδοση πολλών αιώνων.

Ιερά Μονή Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω

Από τα πιο γνωστά και ιστορικά μνημεία του Ολύμπου, η παλαιά Μονή Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω, βρίσκεται σε απόσταση 17 χιλιομέτρων από το Λιτόχωρο και είναι χτισμένη μέσα στο φαράγγι του Ενιπέα, σε υψόμετρο 830 μέτρων. Ιδρύθηκε το 1542 από τον Άγιο Διονύσιο που ασκήτεψε σε κοντινή σπηλιά και αφιέρωσε τη μονή στην Αγία Τριάδα. Ως Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή μονή κατέχει ειδικά προνόμια από το Πατριαρχείο. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε πνευματικό φάρο, με πλούσια βιβλιοθήκη και εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων, ενώ οι μοναχοί της μετείχαν ενεργά στην επανάσταση του 1821, όπως και στην επανάσταση του Ολύμπου το 1878, προσφέροντας καταφύγιο στα γυναικόπαιδα του Λιτοχώρου.

Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, υπήρξε εκ νέου καταφύγιο αγωνιστών και σταθμός ανεφοδιασμού. Ως τόπος δράσης των αγωνιστών κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, ανατινάχθηκε το 1941 από τους Ναζί, ενώ το 1943 βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς. Σήμερα το καθολικό και μέρος των κτισμάτων της παλαιάς μονής έχουν αποκατασταθεί. Στο εσωτερικό της μονής και εντός του αναστηλωμένου καθολικού βρίσκεται ο τάφος του Αγίου Διονυσίου.

Μισή ώρα από την μονή, σε μια μαγευτική πορεία και εντός σπηλαίου, βρίσκεται το ασκηταριό («Άγιον Σπήλαιον») του αγίου και το αγίασμα, το οποίο επισκέπτεται καθημερινά πλήθος προσκυνητών.

Από το 1950 η αδελφότητα της μονής μεταφέρθηκε χαμηλότερα, στο Μετόχι της (νέα Μονή), όπου βρίσκεται σήμερα, σε απόσταση 3 χιλιομέτρων από το Λιτόχωρο και λειτουργεί ως νέα Ιερά Μονή Αγίου Διονυσίου. Εκεί είναι σήμερα εγκαταστημένη και μονάζει ανδρική αδελφότητα, η οποία εμπνέεται από το αγιορείτικο τυπικό. Η μονή δέχεται πολλούς προσκυνητές και αναπτύσσει πνευματική και φιλανθρωπική δραστηριότητα. Σ' αυτή λειτουργεί θαυμάσιο Σκευοφυλάκιο (Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο) το οποίο εγκαινιάστηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και στο οποίο φυλάσσονται μεγάλης αξίας κειμήλια. Εκτός των άλλων, οι μοναχοί της μονής ασχολούνται με βιολογικές καλλιέργειες και παράγουν θαυμάσια οικολογικά προϊόντα, τυροκομικά είδη, μέλι, αυγά, κ.α.

Η νέα μονή είναι ανοιχτή από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου και η πρόσβαση σ' αυτήν είναι εύκολη από το Λιτόχωρο. Πανηγυρίζει στις 23 Ιανουαρίου, στην εορτή του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω.

Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας Σπαρμού

Στη νοτιοδυτική πλευρά του Ολύμπου, στην έξοδο της χαράδρας «Μαυρατζάς – Σπαρμού», μέσα σε κατάφυτο τοπίο και σε υψόμετρο 1.020 μέτρων, βρίσκεται η μονή, χτισμένη από τον 14ο αιώνα και είναι αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα. Τον 16ο αιώνα ως Σταυροπηγιακή, υπάχθηκε στο Πατριαρχείο, ενώ τον 18ο αιώνα γνώρισε μεγάλη φήμη ως κέντρο γραμμάτων και εκπαίδευσης ιερωμένων, λογίων και διδασκάλων. Η μονή στήριξε οικονομικά την περίφημη Σχολή Τσαριτσάνης και διέθετε σπάνια έγγραφα που σήμερα φυλάσσονται στη Μονή Παναγίας Ολυμπιώτισσας Ελασσόνας. Υπήρξε καταφύγιο κλεφτών, αρματολών και αργότερα ανταρτών του Ολύμπου. Η μονή Αγίας Τριάδας Σπαρμού απέχει 28 χιλιόμετρα από την Ελασσόνα και 65 χιλιόμετρα από τη Λάρισα. Για να φθάσει εκεί ο επισκέπτης με το αυτοκίνητο, διερχόμενος από την Ελασσόνα, ακολουθεί τον δρόμο προς Κοζάνη και έπειτα τον δρόμο προς Κατερίνη, όπου στρίβει δεξιά προς τα χωριά Ολυμπιάδα και Σπαρμός.

Ιερά Μονή Παναγίας Κανάλων

Σε ύψος 820 μέτρων, κοντά στα Λείβηθρα, 5 χιλιόμετρα από το χωριό Καρυά και 19 χιλιόμετρα από την Λεπτοκαρυά, η Ιερά Σταυροπηγιακή Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου, βρίσκεται χτισμένη στην κατάφυτη χαράδρα της «Ζηλνιάνας», απολαμβάνοντας την πανοραμική θέα της θάλασσας. Γνωστή ως Μονή Κανάλων, χρωστά το όνομά της στο πολύπτυχο ανάγλυφο του φαραγγιού που χωρίζει τον Άνω Όλυμπο από τον Κάτω. Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρύθηκε από τους μοναχούς Δαμιανό και Ιωακείμ κατά τον 11ο αιώνα και γνώρισε μεγάλη ακμή τον 17ο αιώνα. Το καθολικό της μονής είναι κτίσμα του 1883. Ανακαινισμένη σήμερα, λειτουργεί ως γυναικεία μονή, υπαγμένη στην Μητρόπολη Ελασσόνας και εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.

Ιερά Μονή Πέτρας

Στη βόρεια πλευρά του Ολύμπου, σε υψόμετρο 430 μέτρων, έξω από τον οικισμό της Πέτρας, η ομώνυμη βυζαντινή μονή, θεωρείται από τα σημαντικά θρησκευτικά και ιστορικά μνημεία της Ελλάδας. Η μονή ιδρύθηκε κατά τον 12ο αιώνα με το καθολικό της αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου, ενώ ο σημερινός ναός είναι κτίσμα του 18ου αιώνα. Το 1902 αποφασίζεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο η ανακήρυξη της μονής Πέτρας Ολύμπου σε Πατριαρχικό Σταυροπήγιο και τον Αύγουστο του 1903 εκδόθηκε το Πατριαρχικό σιγίλιο.
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας υπήρξε κέντρο της επαναστατικής δράσης του Ολύμπου και των Πιερίων και καταφύγιο ξακουστών αγωνιστών όπως ο Γιωργάκης Ολύμπιος και οι Λαζαίοι.
Στους χώρους της λειτούργησε σανατόριο και από το 1970 έως το 2004 ψυχιατρικό νοσοκομείο.

Ιερά Μονή Κλημάδων (Αγία Τριάδα)

Χτισμένο στους πρόποδες του Ολύμπου σε υψόμετρο 1.320 μέτρων και 7,5 χιλιομέτρων βόρεια της Καρυάς, βρίσκεται το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας του Αγίου Ιερομάρτυρος Ελευθερίου του Κλημέντους, γνωστό και ως «Παλαιομονάστηρο». Κατά μία εκδοχή ιδρύθηκε το 1640 αλλά υπάρχουν αναφορές ότι το μοναστήρι είναι πολύ παλαιότερο, ίσως να είναι χτισμένο από τον 12ο αιώνα. Κατείχε αρκετές καλλιεργήσιμες εκτάσεις, δάση χιλιάδων στρεμμάτων, υδρόμυλους, νεροπρίονα κ.ά. και απασχολούσε αρκετό πληθυσμό της γύρω περιοχής.
Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας λειτούργησε ως κρυφό σχολειό και διατηρούσε πλούσια βιβλιοθήκη. Υπήρξε σπουδαίο κέντρο γραμμάτων, ισχυρός οικονομικός παράγοντας και έπαιξε μεγάλο ρόλο στον αγώνα για την ελευθερία από τους Τούρκους κατακτητές. Τα Χριστούγεννα του 1833 κάηκε ολοσχερώς από κάποιο μοναχό Ευγένιο και οι μοναχοί με ό,τι μπόρεσαν να διασώσουν εγκαταστάθηκαν στο Μετόχι του μοναστηριού, που βρίσκεται μέσα στην Καρυά (Άγιος Ελευθέριος Καρυάς). Ο μικρός ναός που υπάρχει σήμερα, στη θέση της μονής, χτίστηκε το 1913.

Οι ναοί και τα ξωκλήσια του Ολύμπου έχουν μια ιδιαίτερη αξία λόγω της ιστορίας τους ή και του υπέροχου φυσικού τοπίου που τα περιβάλλει.

Προφήτης Ηλίας

Το ψηλότερο ξωκλήσι των Βαλκανίων, βρίσκεται στα 2.800 μέτρα, στο Οροπέδιο των Μουσών, στην ομώνυμη κορυφή του Ολύμπου. Πρωτοχτίστηκε από τον Άγιο Διονύσιο τoν εν Ολύμπω κατά τον 16ο αιώνα και σήμερα έχει ανακατασκευαστεί.
Απέχει 10 λεπτά από το καταφύγιο του Σ.Ε.Ο. και η θέα από εκεί είναι καταπληκτική.

Αγία Κόρη

Στους βόρειους πρόποδες του Ολύμπου και κοντά στη παλαιά Βροντού, μέσα στο δασωμένο φαράγγι της Αγίας Κόρης και σε υψόμετρο 300 μέτρων, βρίσκεται το ομώνυμο ξωκλήσι.
Η παράδοση αναφέρει ότι η όμορφη κοπέλα, αρνούμενη να μπει στο χαρέμι του τοπικού πασά, κατέφυγε στις χαράδρες του Ολύμπου και πέθανε από τις κακουχίες. Ένα μονοπάτι με 173 σκαλιά κατηφορίζει σε μια από τις πιο εντυπωσιακές χαράδρες του Ολύμπου, φτάνοντας στον τόπο όπου σήμερα βρίσκεται το εκκλησάκι και το αγίασμα της Αγίας Κόρης, εκεί όπου βρέθηκε το ιερό της λείψανο. Το τοπίο είναι μαγευτικό και μυστηριώδες.

Αγία Τριάδα Παλαιάς Βροντούς

Σε απόσταση περίπου 4 χιλιομέτρων από την παλαιά Βροντού και σε υψόμετρο 400 μέτρων, μετέωρο πάνω σε βράχο και με θέα τις κατάφυτες όχθες του ρέματος Παπά, βρίσκεται το γραφικό εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας, ό,τι απέμεινε από το ομώνυμο βυζαντινό μοναστήρι του 14ου αιώνα.
Η παρουσία του συνθέτη μια εξαιρετικά όμορφη και από τις πιο χαρακτηριστικές εικόνες του Ολύμπου.

Άγιος Νικόλαος Παλαιάς Βροντούς

Βρίσκεται στον οικισμό της παλαιάς Βροντούς. Χτίστηκε γύρω στο 1700 και ανακαινίστηκε το 1879. Είναι λιθόκτιστος ναός, πολύ καλά διατηρημένος, με ξυλόγλυπτο τέμπλο και είναι κηρυγμένο διατηρητέο μνημείο. Γύρω του υπάρχει διαμορφωμένος χώρος αναψυχής.

Άγιος Ιωάννης Λιτοχώρου

Σε απόσταση 3 χιλιόμετρα από το Λιτόχωρο, σε ένα ξέφωτο του καταπράσινου ελατοδάσους, βρίσκεται το πανέμορφο ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Υπάρχει ιδανικός χώρος αναψυχής.

Προφήτης Ηλίας Λιτοχώρου

Ξωκλήσι που βρίσκεται πάνω ακριβώς από το Λιτόχωρο, σε υψόμετρο 440 μέτρων και με καταπληκτική θέα προς τις κορυφές και το Λιτόχωρο.

Άγιοι Απόστολοι Βροντούς

Είναι μικρό ξωκλήσι το οποίο βρίσκεται πριν την είσοδο στον Όλυμπο, στην ομώνυμη τοποθεσία Άγιοι Απόστολοι.

Άγιος Κωνσταντίνος στο Δίον

Ξωκλήσι το οποίο βρίσκεται σε απόσταση 5 χιλιομέτρων από το Δίον, δίπλα στο ρέμα Ορλιά και στην αρχή του μονοπατιού προς «Κορομηλιά» - «Πετρόστρουγκα».

Αγία Τριάδα και Άγιος Νεκτάριος

Ξωκλήσια που βρίσκονται στη νότια πλευρά του Ολύμπου.
Η εκκλησία της Αγίας Τριάδας, στην παλιά Καρυά, είναι χτισμένη από τον 16ο αιώνα, με αξιόλογες τοιχογραφίες.
Ο Άγιος Νεκτάριος είναι μονόχωρος, πετρόχτιστος ναός με καμπαναριό, ο οποίος δεσπόζει πάνω από την Καρυά με πανοραμική θέα. Ο ναός αποπερατώθηκε με τις ενέργειες και την αρωγή των Καρυωτών και τα εγκαίνιά του έγιναν το 1971.

Παναγία Καρυάς

Είναι ένα εξωκλήσι της Καρυάς, αφιερωμένο στην απόδοσης της κοίμησης της Θεοτόκου. Χτίσθηκε στη θέση παλαιού μοναστηριού, που για άγνωστο λόγο καταστράφηκε τον ΙΒ΄ ή ΙΓ΄ αιώνα ή κατ΄ άλλους την εποχή που οι Λατίνοι εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλία. Στον τόπο αυτό βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, που σήμερα φυλάσσεται στην ιερά Μονή Παναγίας Ολυμπιώτισσας Ελασσόνας, από την οποία πήρε το όνομα. Το ξωκλήσι πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου.

Άγιος Βασίλειος

Βρίσκεται στους πρόποδες του Ολύμπου προς τη βόρεια πλευρά, δίπλα στο ρέμα του Ουρλιά και απέχει 5 χιλιόμετρα από την Καρίτσα.

Αγία Παρασκευή και Άγιοι Απόστολοι Λιτοχώρου

Ξωκλήσια στην ανατολική πλευρά του Ολύμπου, στο Λιτόχωρο.

Άγιος Αθανάσιος και Άγιος Ιωάννης

Ξωκλήσια στον Κοκκινοπηλό. Ο Άγιος Αθανάσιος είναι ναός χτισμένος με ξυλόγλυπτη Βασιλική.